Кремл қирғиз энергетикасини назорат қилмоқчи
Қирғизистон президенти Алмазбек Атамбаев Россия энергетика вазири Сергей Шматко билан учрашувида Кремлдан ўз мажбуриятларини бажаришини талаб қилди.
Кремл делегацияси билан қирғиз ҳукумати расмийларининг Бишкекда ўтган музокаралари чоғида Россия Қирғизистонда ҳамкорликда қурилиши режаланган гидроэнергетик корхоналар акцияларининг 75 фоизига эгалик қилмоқчи экани билдирилди.
Қирғизистон ва Россия ўртасида 2009 йилда Қамбарота-1 ва Юқори Норин ГЭСларини қуриш юзасидан шартнома имзоланган эди. Қамбарота-1 ГЭСининг қурилиши ортидан Қирғизистон электр энергиясини Афғонистон, Покистон ва Хитойга экспорт қилиш имкониятига эга бўлади. Айни пайтда Қирғизистонда ишлаб чиқарилган электр энергияси Ўзбекистон, Қозоғистон, Тожикистон ва Россияга сотилади.
Агар Россия ГЭСлар акцияларининг 75 фоизига эгалик қилса, ўнга яқин давлатлатга экспорт қилинаётган электр энергияси назорати Кремл қўлига ўтади.
Қирғизистон ҳукумати эса Россиянинг бундай талабига рад жавобини берган. Бишкек расмийлари Кремлдан 2009 йилда имзоланган шартномада белгиланган мажбуриятларини бажаришни ва акцияларнинг 50 фоизидан ортиғига даъво қилмасликни талаб этмоқда.
- Биз ўз позициямизда қатъий туришимиз керак. Ҳар икки томон акцияларни 50 фоиздан бўлиштириб олиши керак. Чунки бу бизнинг энергетик мустақиллигимизни таъминлайди. Иккинчидан сув заҳиралари устидан назоратни ўз қўлимизда сақлаб қоламиз. Келажакда сув заҳиралари катта сиёсатга айланади. Россия 75 фоиз акцияга эгалик қилса, назорат Москванинг қўлига ўтиб қолади,- дейди парламент депутати Қурманбек Дийканбаев.
Қирғизистоннинг собиқ ташқи ишлар вазири Аликбек Жекшенқуловнинг айтишича, Москва охир-оқибат қирғиз томонининг талабларини инобатга олишга мажбур бўлади.
- Менинг фикримча, Москва Марказий Осиёдаги энергетика заҳираларини ўз таъсир доирасига олмоқчи. Шунинг учун ҳам Путин президент сифатида қасамёдга келтирилгач, Кремл Марказий Осиёга алоҳида эътибор қаратади, -деди Аликбек Жекшенқулов.
Собиқ вазирнинг айтишича, Москва Қирғизистондаги гидороэнергетик лойиҳалар бўйича имзоланган шартнома талабларини бажармаса, у ҳолда Россия ўрнини Хитой, Туркия ёки Қозоғистон эгаллашни яхши тушунади.
Айни пайтда Бишкекка келган Туркия делегацияси ҳам қирғиз ҳукумати билан музокаралар ўтказаётгани хабар қилинди. Аввалроқ қирғиз ҳукумати Туркия билан энергетика соҳасида ҳамкорлик қилишдан манфаатдор эканини эълон қилган эди.
Туркистон: Қирғиз призиденти ўта ноқулай ахволда қолган кўринади. Негаки қирғиз мухолиф кучларини Россияпараслигини эътиборга олганда, Россия қўяётган шартларни рад этиш призидент ва хокимият учун ўта хавфли.
Атамбоевни харакатларига эътибор берилса, у Акаевни сиёсатини эслатувчи йўналиш бўйлаб кетаётганга ўхшайди. Бу йўналиш катта давлатлар ўрталарида мувозанатни сақлаган холда барчаси билан тенг хамкорлик олиб боришни кўзда тутади. АҚШни ишончли хамкорларидан бўлмиш Туркия билан ўта тиғиз хамкорлик олиб боришга интилаётган Атамбоевга нисбатан Россияда нотўғри тушунчалар пайдо бўлиб қолиши мумкин.
Россия Қирғизистонни хозирги ўта қалтис холатидан ўз манфаатлари йўлида фойдаланиб қолиш учун, қиргиз мухолиф кучларини қўллаб юбориш эхтимоллари борлиги билан, Атамбоевни шантаж қилишга уриниб кўради албатта.
Лекин Қирғизистонни стротегик ахамиятга эга бўлган ва давлат таяниши мумкин бўлган ягона сақланиб қолган манбаъ электр энергетикаси эди. Уни Россияга ўтиб кетиши, Қиргизистонни мутлоқ тобеъ давлатга айлантиради.
Иккинчи томондан: Энергетика тармоғини мутлақ Россияга ўтиб кетиши, Қирғизистонни балки бўлиниб кетиш хавфини бартараф қилиб қолишни ягона йўли булиши мумкин.
Негаки қирғиз мухолифотини қўлловчи ягона куч Россия эканлигини эътиборга олганда, Россия Қирғиз энергетикасини ташқарига экспорт қилишни йўлга қўйиши учун давлатда тинчлик хукм суриши керак бўлиб қолади.
Хозир Россия Қирғизистондаги қувватларни барчасини муросага келтириши мумкин, ёки аксинча уларни бир бирларига қарама қарши қўйиб давлатни парчалаб юбориши хам мумкин.
АҚШ: Афғонистондан чиқиб кетгунига қадар, минтақада катта урушлар келтириб чиқариши мумкин бўлган кескин харакатлар ясашдан ўзини тийиб туриши кутилмоқда. Шунинг учун у Қиргизистондаги вазийятга деярли аралашаётгани йўқ.
Бу эса Россияга минтақада хотиржам харакатлар олиб бориш имконини беради.
